Het kleine, al sinds 1989 onafhankelijk opererende video en DVD bedrijfje Moskwood heet niet voor niets zoals het heet. De totale tegenhanger van Hollywood: groter kan een contrast niet zijn. Russische films maken nog altijd een belangrijk deel uit van de uitgaven van Moskwood. Hierbij wordt meegelift op het internationale RUSCICO project, een afkorting voor Russian Cinema Council.

Middels het medium DVD wordt door deze organisatie een enorm aantal meesterwerken uit een groot maar veel te onbekend filmland op de wereld losgelaten. Men gaat daarbij zorgvuldig te werk. Niet alleen zijn de films fraai gerestaureerd, waarbij het geluid naar 5.1 surround formaat getoverd wordt, belangrijk zijn ook de talrijke extra’s die de films in historisch perspectief plaatsen. Moskwood geeft een aantal van deze schijfjes uit met een Nederlandstalig hoesje eromheen, in een veel fraaiere vormgeving dan de internationale versies.

Bij De koude zomer van 1953 kan het geen kwaad eerst de extra’s te bekijken, om vooraf een beeld te hebben van waar je eigenlijk naar gaat kijken. De film werd gemaakt in 1987 (uitgebracht in 1988), de tijd waarin de Glasnost politiek van Gorbatsjov langzaam door begon te werken. In het nog traditionele Sowjetklimaat kreeg regisseur Aleksandr Proshkin opdracht van productiemaatschappij Mosfilm een thrillerachtige genrefilm te maken. Op locatie werd het conventionele script drastisch aangepast en van een politiek-historische laag voorzien, die de film zijn ware impact geeft.

Het verhaal speelt in een klein boerendorp waar twee al jarenlang aanwezige politieke gevangenen de dorpelingen helpen in de strijd tegen een groep gewelddadige criminelen, die de boel grondig terroriseren. Dat deze misdadigers vrij rondlopen is het gevolg van een bizarre maatregel van Lavrenti Beria, als hoofd van de geheime dienst de rechterhand van Stalin. Na de dood van Stalin heeft Beria nog even huisgehouden alvorens hij zelf gevangen genomen en geexecuteerd werd. Hij vaardigde een amnestie uit voor alle gevangenen, met uitzondering van de politieke gedetineerden, onschuldige mensen die om de meest onbenullige misverstanden jarenlang opgesloten werden.

De absurditeit van het leven in Rusland wordt mooi geïllustreerd in deze allegorie: de wereld op zakformaat in een klein boerendorp. Onschuldige burgers die lijden – de slachtoffers vallen bij bosjes – onder een onbegrijpelijk bewind, waarbij chaos en criminaliteit regeren. Solidariteit wordt zwaar op de proef gesteld – iedereen is verlamd door angst. Hoe actueel kan een ‘oude’ film zijn?

De makers verwachtten dat hun film na voltooiing wel op de plank zou belanden, zoals gebruikelijk bij al dan niet vermeende kritiek op de Russische overheid. De frisse wind van Gorbatsjov zorgde er voor dat het anders ging – de film sloot aan bij breed gedeelde gevoelens en werd een enorm succes, in tientallen landen uitgebracht en in Tsjechie zelfs de meest bezochte film van het jaar (meer zelfs dan de Hollywoodfilms die er ook draaiden) .

  

Wat nu opvalt is dat de technische middelen destijds nog erg beperkt waren: de film ziet er veel ouder uit dan hij is. Het in het westen zelden meer voor speelfilms gebruikte Academy formaat (4:3) is nog lang de standaard gebleven (het wordt nu nog steeds vaak gebruikt), en geluid werd niet synchroon opgenomen. De beelden zijn grauw maar fraai van compositie, en het spel vrij statisch. Uitzondering zijn de twee hoofdrolspelers, de politieke gevangenen. Anatoli Papanov (in zijn laatste rol) en Valeri Primichov zijn ronduit schitterend, en hebben prachtige doorleefde koppen. Het rijkelijk aanwezige geweld wordt adequaat en effectvol in beeld gebracht, maar in vergelijking met westerse producties is de vormgeving ervan sober. De film is er niet minder actueel en krachtig om.

De extra’s van deze uitmuntend verzorgde DVD bestaan uit historisch filmmateriaal over acteur Anatoli Papanov en het monster Lavrenti Beria. Er zijn prachtige beelden van de begrafenis van Stalin, begeleid door nog mooiere muziek van Sjostakovitsj. Tot slot is er een uitvoerig interview (ongeveer twintig minuten) met regisseur Proshkin, die met veel nostalgische gevoelens terugkijkt op de productie en belangrijke achtergrondinformatie verschaft, die essentiele meerwaarde biedt bij het kijken naar deze bijzondere film.


Aanvullende informatie:
Rusland (destijds Sowjet Unie), 1988
Speelduur: 97 minuten
Regie: Aleksandr Proshkin
Scenario: Edgar Dubrovski
Camera: Boris Brozjovski
Muziek: Vladimir Martinov
Productie: Mosfilm
Taal: Russisch (origineel), optioneel Engels of Frans
Ondertitels: enorm veel talen, waaronder Nederlands (extra’s Engels)
Beeld: 4:3
Geluid: Dolby digital 5.1
Uitgave: Moskwood Media 
Website: RUSCICO (algemeen) en over De Koude Zomer van 1953